6 november 2025
In het gevangeniswezen wordt isolatie niet toegepast ter bescherming bij overprikkeling, maar als orde- en strafmaatregel. Vanuit verschillende kanten klinkt echter steeds luider de oproep om dit anders te doen: niet, of in ieder geval minder, korter en humaner. Om bewustwording te creëren over de gevolgen van isolatie én om samen te verkennen hoe alternatieven in de praktijk vorm kunnen krijgen, organiseerden de Johannes Wier Stichting en de afdeling Transculturele Psychiatrie van de Nederlandse Vereniging voor Psychiatrie samen een symposium. Dagvoorzitter Em. Prof. Johan Legemaate heeft iedereen kundig meegenomen door het dagprogramma.
Dr. Ronald Rijnders beet het spits af met een wetenschappelijke onderbouwing van de schadelijkheid van isolatie. Hij liet zien dat sensorische en sociale deprivatie leidt tot een verhoogd risico op psychische, cognitieve en lichamelijke problemen, soms nog lang na de isolatie. Om duidelijk te maken dat er veel andere ordemaatregelen mogelijk zijn verwees hij naar de High Intensive Care Psychiatrie, waar geldt: niet isoleren, maar opschalen. Door de-escalatie en nabijheid kunnen mensen beschermd worden zonder isolatie.
Daarna volgde een indrukwekkend ervaringsverhaal van Samson, geïnterviewd door Revijara Oosterhuis. Samson deelde zijn ervaringen met vreemdelingendetentie, waar maar liefst 24% van de ingeslotenen te maken krijgt met isolatie, zo blijkt uit onderzoek van Stichting LOS. Samson vertelde dat hij vaak niet wist waarom hij in de isoleercel moest en over de inhumane behandeling die hij kreeg. Hij benadrukte in zijn verhaal dat hij, ook als ingeslotene, nog altijd een mens is. Zijn verhaal bracht een voelbare stilte in de zaal.
Vervolgens presenteerde Prof. dr. Anja Dirkzwager de bevindingen van het onderzoek van het Nationaal Preventie Mechanisme (NPM) van het College voor de Rechten van de Mens naar isolatie in het kader van wetgeving en internationale verdragen, wat begin 2026 openbaar zal worden gemaakt. Zij noemde verschillende verbeterpunten, zoals het belang van betekenisvol contact: door expliciet in het beleid vast te leggen dat een geïsoleerde minimaal twee uur per dag betekenisvol contact moet hebben en door hier duidelijk over te communiceren, kan dit helpen de nadelige gevolgen van isolatie te verminderen.
Drs. Mervin Pinas liet met een historisch perspectief zien dat het veiligheidsdenken al eeuwen domineert. Hij stelde dat we vastzitten in de gedachte ‘het gaat nu eenmaal zo’. Toch ziet hij een verandering: een verschuiving naar een cultuur waar re-integratie en menselijkheid centraal staan. Hij gaf een voorbeeld uit Rotterdam waar een vast team is voor mensen in isolatie, dat bovendien is geschoold in het herkennen van psychiatrische beelden. In de nieuwe visie van het DJI op isoleren wordt aan deze verschuiving gewerkt.
Na de lunch konden deelnemers uit drie workshops kiezen:
In de sessie van Mervin Pinas en ervaringsdeskundige Edmar Coutinho kropen deelnemers in de huid van een DJI directeur. Aan de hand van twee casussen beslisten zij in groepen welke maatregel passend was, en vooral: met welk doel. Door ‘om te denken’ kunnen we loskomen van automatismen.
Harry Lefferts en Lode Wigersma lieten de deelnemers dieper nadenken over hoe een cultuurverandering kan worden geïmplementeerd. Door samen de drijvende en remmende krachten van deze cultuurverandering te identificeren, en vervolgens deze remmende krachten te verminderen en drijvende krachten te versterken, werken we samen naar de gewenste verandering.
Revijara Oosterhuis en Alette Broekens namen de deelnemers op interactieve wijze mee in de betekenis van ongedocumenteerd zijn, het onderscheid met illegaliteit, de routes waarlangs mensen ongedocumenteerd raken en de rol van vreemdelingendetentie en isolatie. Vervolgens brachten zij verdieping door de aanwezigen in groepen te laten brainstormen over verbeterpunten in beleid, training en menselijk handelen.
Onder leiding van Johan Legemaate werd de dag afgesloten met een hoopvolle boodschap: de nieuwe visie van het DJI op isoleren is door alle directeuren omarmd. Minder, korter en humaner isoleren is daarmee geen vrijblijvende ambitie meer, maar een gezamenlijke opdracht. Iedere aanwezige werd uitgenodigd om als ambassadeur van deze verandering verder te gaan. Want cultuurverandering begint juist bij kleine, moedige daden, zoals het stellen van één belangrijke vraag: ‘waarom doen we dit eigenlijk zo?’
Veel dank aan iedereen die dit symposium mogelijk heeft gemaakt:
Organisatie: Imma van Galen, Alette Broekens, Lode Wigersma, Revijara Oosterhuis, Thomas Rinne en Sita Somers.
Fotograaf: Hans Rohlof
Vrijwilligers: Gerard Lucke, Sterre van der Heyden
