Woensdagavond 3 november vond het Webinar ‘Covid-preventie en de omgang met kwetsbare groepen’ plaats. Drie inspirerende sprekers namen de kijkers/luisteraars mee in hun betoog over dit onderwerp, waarna een discussie volgde en er ruimte was voor vragen van de deelnemers. Alies Struijs, voorzitter van de Johannes Wier Stichting en beleidsadviseur ethiek bij het Minister Volksgezondheid, Welzijn en Sport trapte het Webinar af waarna de eerste spreker werd voorgesteld:
Jet Bussemaker: ‘Samenleving is meer dan overleven.’
Jet Bussemaker is voorzitter van de Raad voor Volksgezondheid & Samenleving (RVS) en hoogleraar ‘Wetenschap, beleid en maatschappelijke impact, in het bijzonder in de zorg’ bij het Leids Universitair Medisch Centrum en de faculteit Governance and Global Affairs van de Universiteit van Leiden. Jet Bussemaker constateerde in haar presentatie dat de Corona crisis (COVID-19 pandemie) door instanties werd gezien als een enkelvoudige crisis en ook als zodanig is behandeld. Zo werd de ‘volksgezondheid’ als centrale waarde neergezet waar het collectief boven het individu gaat en de besturing top-down werd benaderd op basis van de besmettingscijfers. Wanneer was gekeken naar de Corona crisis als zijnde een meervoudige crisis had beter gelet kunnen worden op de sociale, economische en maatschappelijke crisis-aspecten, was de verhouding tussen individu en collectief soepeler geweest en had de sturing meer gebaseerd moeten zijn op complexe en meervoudige afwegingen.
Het RVS heeft hier aanbevelingen over gedaan aan de overheid. De RVS pleitte ervoor dat de overheid maatwerk moest kiezen bij de maatregelen en bij de versoepelingen voorrang moest geven aan kwetsbare groepen. Door de algemene maatregelen zaten psychiatrische patiënten maandenlang zonder dagbehandeling. ‘Benut de ruimte voor samenwerking en innovatie die de crisis heeft opgeleverd en organiseer brede en openlijke inspraak en tegenspraak bij de aanpak van de crisis’, aldus Bussemaker. Ze benadrukt dat door hoe de overheid nu heeft gehandeld het vertrouwen van de bevolking in de overheid, RIVM en GGD is gedaald van 70% naar 30%.
Volgens Jet Bussemaker zijn er drie belangrijke beleidslessen die de overheid kan halen uit deze crisis:
Beleidsles I
De COVID-19 pandemie resulteert in gezondheidsverschillen door complexe maatschappelijke ongelijkheid. Om dit aan te pakken dienen gezondheidsverschillen aangepakt te worden bij de kern. Er dient gekeken te worden naar de leefomgeving, bestaanszekerheid en onderwijs. Momenteel leeft één derde van de Nederlandse bevolking in bestaansonzekerheid en dat raakt niet alleen onze gezondheid maar ook de maatschappelijke veerkracht, koopkracht en de sociale cohesie.
Beleidsles II
Van crisisaanpak naar maatschappelijke veerkracht. Jet Bussemaker gaat verder over het organiseren van veerkracht en het belang van evenwichtskunst. Corona maakt moe en moedeloos, maar zorgt ook voor moed. Mensen worden er uiteindelijk toe gedreven er het beste van te maken en dienen te leren leven met onzekerheid. De overheid kan hierin beter handelen en de bevolking tegemoet komen door vaker alternatieven te verkennen, wendbaarheid te vergroten, kwetsbaarheden te erkennen, maar nog belangrijker: eerlijk te zijn over deze onzekerheden. Andere landen die eerlijk waren over de onzekerheid in deze pandemie kampen niet met dergelijke hoge cijfers van mensen die de overheid niet meer vertrouwen.
Beleidsles III
Jet Bussemaker sloot af met de laatste beleidsles waarin zij benadrukt dat de zorg echt anders moet worden ingericht. De zorg moet van het individu naar zorgen voor de samenleving. Van leefstijl naar leefomgeving. Van een productie-gedreven naar waardegedreven zorg en ondersteuning. Hierbij moet ruimte worden gegeven voor bestuurlijk leiderschap en professionaliteit van zorgverleners. En van institutioneel belang naar publiek belang en samenwerking. De overheid moet stimuleren dat er gewerkt wordt aan een gedeeld belang dat boven het instellingsbelang staat met name waar samenwerking cruciaal is. Deze prioriteiten zou het volgende kabinet moeten stellen om onze gezondheid en samenleving toekomstbestendig te maken.
Tot slot wees Jet Bussemaker op eerdere rapporten en onderzoeken en podcasts, terug te vinden op:
(Samen)leven met corona | Raad voor Volksgezondheid en Samenleving (raadrvs.nl)
Vaccinatie Kloof als maatschappelijk probleem
Shakib Sana, huisarts Rotterdam/Leerdam en PhD student ESSB-EUR ging in zijn presentatie in op de aanpak van de vaccinatie kloof door toegankelijkheid van informatie- en vaccinvoorziening en de rol die de zorgprofessionals hierin hebben.
Waarom de vaccinatiekloof een maatschappelijk probleem is, komt door een lage tot zeer lage vaccinatiebereidheid in achterstandswijken. Deze lage SES leidt tot hogere risico op besmetting. Een besmetting geeft een tweemaal grotere kans om in het ziekenhuis te komen zonder vaccinatie, waardoor de druk op de zorg toeneemt. Ook zorgt een lage vaccinatiegraad voor een kans op een virusreservoir wat dan weer kan leiden tot herbesmettingen.
Oorzaken vaccinatiekloof
Deze vaccinatiekloof heeft volgens Shakib Sana een aantal oorzaken. Ëén daarvan is de sociaal economische status. Mensen uit sociale lage klassen kwamen na enkele nieuwsartikelen over Astrazeneca dit vaccin niet meer halen. De overheid heeft zich bij de vaccinatie-campagnes niet gericht op de laaggeletterden en/ of de mensen met lage gezondheidsvaardigheden. Hierdoor ontstond een informatiekloof, die leidde tot een vaccinatiekloof en uitloptin een gezondheidskloof.
Oplossingsrichtingen
Shakib Sana heeft, als oplossing op deze vaccinatiekloof te verkleinen, met een aantal collega’s informatiesessies georganiseerd op de markt in Rotterdam-Zuid. De vaccinatiegraad bleek daar schrikbarend laag. De drempel voor mensen uit deze buurten om zich te laten vaccineren bleek te hoog, omdat de overheid geen accurate informatie in hun eigen taal aanbood. Verder was het maken voor een afspraak voor vaccinatie te ingewikkeld door bijvoorveeld de DigiD met sms code. Zij hebben Gezondheidskloof.nl opgericht en zijn de wijken ingegaan om mensen in te lichten en op gepaste locaties in de buurt ook meteen te laten vaccineren. Shakib en zijn collega’s hebben door vaccinatie laagdrempelig te maken het mogelijk gemaakt meer mensen te vaccineren.
Speel open kaart naar bevolking
Shakib Sana benadrukte tot slot nog dat de overheid haar onzekerheden met betrekking tot de vaccins eerlijk zou moeten delen. Wanneer informatie en onzekerheden eerlijk worden gedeeld neemt dit al een deel van het wantrouwen bij de bevolking weg.
Effecten Corona pandemie op ongedocumenteerden
De laatste spreker was Joy Escano, één van de grondleggers van Filipino Migrants in Solidarity (FILMIS), en vertegenwoordiger van het Migrant Domestic Workers netwerk van de FNV. Joy Escano is een Filipijnse arbeidsmigrant die al flink wat jaren in Nederland verblijft en werkt, maar nog steeds ongedocumenteerd is. Zij ging in haar presentatie in op de effecten van de Corona pandemie op de ongedocumenteerden, waaronder de afwezigheid van sociale zekerheid: wanneer zij niet meer konden werken hadden ze geen recht op uitkeringen. Joy Escano betoogde verder dat zij zich er ongemakkelijk voelde bij de wijzende vinger die ze voelde. Immers, de schuld van de pandemie werd vaak bij de Aziatische gemeenschap gelegd. Als ongedocumenteerde heeft Joy Escano geen bankrekening. Dus toen de overheid besloot dat cash geld gemeden moest worden in de winkels werd het voor ongedocumenteerden heel lastig om zelfs dagelijkse boodschappen te doen.
FILMIS bood hiervoor een helpende hand.
FILMIS zorgde ervoor dat deze problemenduidelijk werden, en dat mensen elkaar praktische hulp konden geven. FILMIS hielp mensen aan eten, gezondheidszorg en heeft een vaccinatieprogramma met de GGD opgezet zodat ongedocumenteerden wel konden worden gevaccineerd. Joy Escano onderschrijft dit als een voorbeeld van goede organisatie, maar benadrukte dat het zeer belangrijk is dat de GGD in contact blijft over de problemen met ongedocumenteerden.
QR code
Joy Escano sloot haar presentatie af met een noodkreet naar de Nederlandse instanties. Zij vertelde een anekdote waarin zij met enkele anderen een restaurant zijn uitgezet omdat zij geen QR-code konden laten zien, hoewel zij wel waren gevaccineerd en het gele ‘vaccinatieboekje’ bij zich hadden. Zij ervaarde dit als zeer vernederend. Het is voor ongedocumenteerden onmogelijk een QR code aan te vragen omdat zij geen BSN en dus geen DigiD hebben. Joy Escano benadrukte hierbij het belang van aanpassing van de wetgeving rondom de QR code waarbij flexibiliteit belangrijk is voor de ongedocumenteerden.
Tijd voor discussie
Na de presentaties waren Gera Nagelhout en Patricia Heijdenrijk aan de virtuele tafel geschoven om deel te nemen aan de discussie. Gera Nagelhout (hoogleraar Onderzoeksinstituut IVO en Universiteit Maastricht, Gezondheid en Welzijn van Mensen met een Lagere Sociaal-Economische Positie) trapte af door te benadrukken dat bij het bestrijden van de Corona pandemie het belangrijk is dat de overheid gaat kijken naar gezondheidsbevordering bij mensen met een sociaal lage economische positie. Het is hierbij belangrijk dat individuele ondersteuning wordt geboden, maar dat de omgeving hierbij ook dient te veranderen. De overheid heeft hier tot nu toe in gefaald volgens Gera Nagelhout. Grote maatschappelijke problemen met aanhangende ziektebeelden zoals ziektes door langdurig roken of diabetes worden niet stelselmatig door de overheid aangepakt. De overheid gaat nu ook voor een quick fix, door een vaccin tegen Corona uit te brengen.
Shakib Sana reageerde hierop dat zij als artsen al verplicht zijn om aan bovenstaande ziektebeelden iets te doen, maar dat dit niet alleen vanuit de artsen kan blijven komen.
Patricia Heijdenrijk (directeur van Pharos, Expertisecentrum gezondheidsverschillen) vulde aan dat een grote groep met name in de sociaal lage economische klassen zwaar is geraakt door de pandemie. De overheid heeft steken laten vallen door dergelijk top-down beleid, zoals in de presentatie van Jet Bussemaker naar voren kwam. Zij gaf aan dat dit zeker anders had gekund. De informatie had zich in de haarvaten van de wijken moeten verspreiden. De overheid heeft zich niet goed genoeg op deze groep gericht.
Vertaalslag maken is belangrijk
Tijdens de discussie worden de verschillende deelnemers het eens dat in de communicatie vanuit de overheid een vertaalslag moet worden gemaakt zodat je meerdere groepen kan aanspreken. De one size fits all benadering zoals deze nu door de overheid is uitgevoerd blijkt alles behalve effectief.
Wat kan de Johannes Wier Stichting doen
Verschillende deelnemers geven aan dat de Johannes Wier Stichting (JWS) bewustwordingsactiviteiten zou kunnen organiseren omtrent dit onderwerp. Het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en sport moet hierin worden meegenomen. In de chat was duidelijk te zien dat het onderwerp leeft en veel vragen oproept. Men wil er graag over met elkaar in discussie en erover kunnen praten. JWS kan meer bijeenkomsten organiseren om over dit onderwerp te praten.
Afsluiting
Alies Struijs sloot het Webinar af en gaf aan dat het een inspirerende bijeenkomst was en bedankte de sprekers en de deelnemers aan het webinar voor de inbreng.
Dit verslag is geschreven door Willemijn Put
